Een ladder tussen hemel en aarde
Willem Zijlstra (64) maakt kunst over religie. Bijbelse taferelen, maar vooral over wat geloven met je doet als mens. Zijn bekendste werk is een dood lam op een stapel kranten.
Gepubliceerd: 03 mei 2018 in Samenleving
Tekst: Willemijn de Jong Beeld: Marleen Kuipers
Thursday, 3 May 2018
Willem Zijlstra (64) heeft een vol atelier in Bussum. Naast zijn atelier werken nog wat andere kunstenaars aan heel andere werken dan Willem maakt. Maar gezellig is het wel. In het atelier is veel te zien. Overal staan spullen, kwasten, kunstwerken en foto’s of onderdelen van ruimtelijke installaties. Op een prullenbak staat een oude typemachine met daarop een gebeeldhouwde vrouw die een gedicht leest. “Ik vind het leuk om dingen te maken met wat ik vind op straat. Deze typemachine heb ik gevonden. Ik combineer het dan met iets wat ik zelf maak.”
Het valt op dat in het atelier Jezus-figuren zijn te vinden, onderdelen van een ladder met figuren van soort piepschuim liggen en een grote plaat van een dood lammetje op een stapel kranten. Wat gelooft deze kunstenaar?
“Ik geloof dat er veel verband is tussen het religieuze en kunstzinnige gebied. Protestantse christenen wilden dat scheiden, maar ik probeer het te verbinden. Ik ben zelf wel protestants christelijk. Gereformeerd opgevoed, en nu lid van een Baptisten-gemeente. Maar ik zie alle verschillende kerken als kleuren van één regenboog. Mijn credo is het Bijbelvers Filippenzen 2 vers 11. Daar staat: ‘Jezus Christus is Heer, tot eer van God de Vader.’ God de Vader is de Schepper van de wereld. Ik ben dol op wat God gemaakt heeft. Door zelf te creëren wil ik op mijn Vader lijken. Ik heb het niet van een vreemde, zeg maar.”
Geschetste lijnen
"Dat creatieve herken ik ook in Jezus. Het mooie van kunst is dat het niet doctrinair is. Naar kunst kun je kijken en luisteren, en het kan je veranderen en beïnvloeden. Maar het is open, geen rechtlijnige wet. Jezus schilderde ook met woorden. Hij zei veel, maar verengde het niet tot een gesloten dogma. Het mooie van de verhalen van Jezus is dat iets daaruit me vandaag kan raken, maar over twee jaar een heel ander element uit het verhaal me kan ontroeren. Zelfs de meest concrete preek van Jezus, de Bergrede, is geen dichtgetimmerd program. Het zijn geschetste lijnen over het leven."
"Het manco van onze cultuur is dat we onze ratio en onze emotie scheiden. Dat merk ik ook op de school waar ik lesgeef. De kinderen worden de hele dag aangesproken op hun verstand, en in mijn kunstklas mogen ze opeens iets vanuit hun gevoel maken. Dat is heel raar. Volgens mij zou dat veel meer moeten mengen. Dat zie ik ook terug in het geloof. De wet van God gaat over je gevoel: je moet Hem liefhebben en je naaste als jezelf."
Het zijn mooie woorden die Willem gebruikt. Maar beter nog kan hij woorden omzetten in beelden. Hij vertelt met zijn kunst. Wat wil hij vertellen?
"Jezus vertelde verhalen omdat iedereen dat kon begrijpen. Ik denk dat kunst dat ook doet. Het is begrijpelijk, want het menselijk. Elk kunstwerk heeft een betekenis. Ik heb zelf de behoefte om emoties naar buiten te brengen. Het helpt mij als ik kunst kan externaliseren. Als ik iets buiten mezelf plaats, kan ik ermee praten. Dan kan ik vragen stellen aan een verhaal. Als thema's groter zijn dan ikzelf, maak ik er kunst over en kan ik er, als het ware, een gesprek mee hebben. Als ik word geconfronteerd met een goed kunstwerk, doet dat een appèl op mij. Het raakt me. Dat geberut ook met andere mensen als ze mijn werk zien. Door 'Agnus Dei' is een vrouw tot geloof gekomen."
Lam van God
'Agnus Dei' is de naam voor het kunstwerk van een stapel kranten dat als een soort altaar dient voor het gestorven lam dat, vastgebonden, op de stapel ligt. Het opgezette lam, ligt met zijn hoofd bij een krantenkop waar staat 'De mens is tot alles in staat' en daaronder een foto van een concentratiekamp. Hoe maakt Willem zo’n kunstwerk?
"Ik was aan het nadenken over het thema. Je hoort als christen elke zondag richting Pasen dat Jezus als een lam van God is geslacht. Dat is een beeld uit de Bijbel. Maar ik wilde het écht zien. Ik heb toen kranten verzameld en een lam in deze houding op laten zetten. Het kunstwerk heeft in allerlei kerken en op festivals gestaan. Het lijden van de onschuldige Jezus voor onze zonden, dat komt opeens veel dichterbij als je het zo ziet."
Jacobsladder
Een ander kunstwerk dat Willem samen met tieners heeft gemaakt, is een ladder met daarop levensgrote poppen van een soort doorzichtig schuim, bijeengehouden door plakband. Hier kun je zien hoe dat eruit ziet. Wat doen deze figuren op die ladder?
“Dat kunstwerk heeft in een kerk hier in de buurt gestaan. Het verbeeld een Bijbelverhaal waarin de aartsvader Jacob op de vlucht is en een visioen krijgt. Hij ziet in dat visioen een ladder die tot in de hemel reikt, en waarop engelen van beneden naar boven en van boven naar beneden klimmen. In dit beeld bevestigd God aan Jacob dat hij wel is ontworteld, maar dat God hem niet loslaat. Die ladder staat voor de verbinding tussen hemel en aarde. Eigenlijk is het zo simpel. Je kijkt naar de engelen op de ladder en ziet: er is contact.
Kunst is net als een gelijkenis, een verhaal dat Jezus vertelde, open. Maar het is niet vrijblijvend. Ik geloof dat elk mens verlangt naar meer dan het materiële. Dus je moet iets met wat je ziet, het heeft een boodschap voor jou."
"Het leven stelt je in de gelegenheid weer mens te worden."
Volgens Willem heeft een mens kunst nodig. Waarom?
“Als je een burn-out hebt, dan mag je creatief zijn - schilderen in de kliniek. Waarom doen we dat niet voordat het misgaat? Kunst maken is het proces van ontdekken hoe dingen in elkaar zitten. Dat gesprek met wat er om je heen gebeurt, met alles tussen hemel en aarde. Dat laten we kinderen wel doen, maar zelf stoppen we er vaak mee als we volwassen zijn. Ik denk dat we dat het hele leven moeten blijven doen. Op die manier kun je onderzoeken wat je visie op het leven is. Wat je wel en niet gelooft. Als je op die manier je leven leeft, stelt het je in de gelegenheid om weer mens te worden.”
Jacobsladder, 2017
